https://www.facebook.com/incihikayeler11

Bugün, Merkez ilçesinin adıyla anılan Adıyaman'ın eski adı Hısn-ı Mansur'dur. Bu ad İ.Ö Vll.yy'da buraya gelen Emevi sultanlarından Mansur İbn-i Canena'nın yaptırdığı Hısn-ı Mansur (Mansur Kalesi) dolayısıyla verilmiştir. Bazı yazarlara göre de kale adını, Abbasi Hükümdarı Ebu Cafer el Mansur'dan almaktadır. Başka bir söylentiye göre ise, Güzel Vadi sözü, zamanla değişikliğe uğrayarak Adıyaman'a dönüşmüştür. Adıyaman'ın "Yedi Yaman" dan geldiği de söylentiler arasındadır. "Yedi Yaman"
Putlara inananlara karşı geldikleri için putperest babalarınca öldürülen yedi kardeşe yörede verilen isimdir. Bunların, kentin güneyinde "Yedi Yaman" diye anılan yerde gömülü oldukları söylenmektedir.
YAZILI TARİH ÖNCESİ ADIYAMAN

Adıyaman, Anadolu'nun eski yerleşim yerlerindendir. İl sınırları içinde bulunan Zey, Haydaran, Palanlı ve Gümüşkaya mahallerinde yapılan kazılarda İ.Ö. 3000 yıllarında kalıntılar bulunmuştur. Ayrıca, insanların toplu halde yaşamalarına elverişli çok sayıda mağaraya raslanmıştır. Buralardaki teraslar, balkonlar, ayrı bölmeler, su kuyuları yerleşim yaşamın kalıntılarıdır. Kazılarda çıkarılan araç ve gereçler oldukça ileri bir uygarlık döneminin ürünü olarak yorumlanmaktadır.
Pirin'de değişik arkeologlarca ortaya çıkarılan mağara sayısı 208'dir.Mağaralann duvarlarında o günkü yaşam biçimini yansıtan resimler bulunmaktadır. Dr, Hamit Koşay bu konuda şunlan söylemektedir: "... daha pek yakın zamanlara kadar Anadolu'da Paleolitik istasyonların bulunup bulunmadığı münakaşa ediliyordu...Hatta, Prof. Pittard, Prof. Şevket Aziz Kansu ile birlikte Adıyaman'a yaptığımız tetkik gezisinde tıpkı İspanya ve Afrika'da olduğu gibi, resimli mağara dahi bulduk."
YAZITLARDA ADIYAMAN BÖLGESİ

Bölgenin tarihine ilişkin yazılı bilgiler, İ.Ö. 2000 yıllarında başlamaktadır. Belgelerde, Adıyaman yöresinden açıkça sözedildiği halde, İ.Ö. 1000 Yıllarına değin bu bölge için herhangi bir ad kullanılmadığı görülmektedir. Yazıtlarda Orta Kargamış'ın kuzeyinden yukarıya doğru Orta Fırat 'la Toroslar arasındaki bölgeden sözedilmektedir. Yöreye, önceleri Kummuh, daha sonra da Kommagene denildiği anlaşılmıştır.
Kayseri yakınlarındaki Kültepe'de (Kaneş) bulunan "Asur Ticaret Arşivi", bölgenin İÖ 2000-1750 Arasındaki dönemine ışık tutacak niteliktedir. Belgelerden; Adıyaman Bölgesinin, Asur ticaret yolları üzerinde olduğu anlaşılmaktdır,
Antakya Ovası'nda . İÖ 1725-1650 arasında kurulmuş olan Alalah ve İÖ 1850-1750 arasında Orta Fırat'ta yaşamış olan Mari Krallıklarının yazıtları bu dönemlere ilişkin bilgiler vermektedir. Ayrıca, Hitit Başkenti Hattuşaş (Boğazköy) yazıtlarında da İÖ 1500 yıllarına ilişkin bilgilere rastlanmaktadır.
ADIYAMAN'DA EGEMENLİK KURAN ESKİDEVLETLER

İÖ 1650-1340 Hitit krallığı bölgeye egemen oldu.
İÖ 1340-1000 Adıyaman önce Hurrilerin daha sonra Mitannilerin yönetim bölgesi içine girdi.
İÖ 1000-708 Kummuh Krallığı
İÖ 708-605 Asur Krallığı
İO 553-333 Persler dönemi
İÖ 333-323 Helenistik dönemi
İÖ 305-69 Selökid Krallığı
İÖ 69-İS 72 Kommagene Krallığı
İS 72-395 Roma imparatorluğu dönemi
395-636 Bizans'ın egemenlik dönemi
525 Keyhusrev Besni 'yi egemenliği altına aldı.
670 - 75 8 Emeviler dönemi
758-958 Abbasiler dönemi
1071 Bölgede Türk etkinliği başladı.
1226 Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat bölgeye egemen oldu.
1230 Selçuklular ile Memluk Meliki Kemal'in çatışması 1239 Bahailer ayaklanmasının başlaması 1250 Moğol istilası
1261 Kilikya Ermeni Kralı Besni Kalesi'ni ele geçirdi. 1277 Baybars Elbistan'da Moğolları yenilgiye uğratarak Adıyaman'a girdi.
1355 Dulkadiroğulları Beyliği Adıyaman bölgesini kendi sınırları içine aldı.
1355 Yıldırım Beyazıt Adıyaman 'in Besni bölgesine girdi. 1515 Dulkadiroğulları Beyliği, Maraş, IHalatya, Antep, Zülkadiriye, Samsat sancaklarına bölündü. Beylerbeyliği durumuna geldi.
1517Dulkadiroğlu Beylerbeyliği Osmanlılar'a bağlandı. 1521 Dulkadiroğlu Beylerbeyliği son buldu: Adıyaman tümüyle Osmanlı yönetimine girdi. 1596 Osmanlılar'a karşı Kahta'da ayaklanma. 1841 Adıyaman Osmanlı idari bölümlenmesinde "kaza" oldu. 1849 Adıyaman Diyarbakır Vilayetine bağlandı. Sancak oldu. 1859 Adıyaman Malatya'ya bağlanarak yeniden kaza durumuna getirildi.
1919 Ali Galip Kahta'da Sivas kongresini basma hazırlığına girişti.
1926 Besni ilçesi Malatya'dan ayrılarak Gaziantep'e bağlandı. 1933 Besni ilçesi yeniden Malatya'ya bağlandı. 1954 Adıyaman ilçesi Malatya ilinden ayrıldı. Besni, Gerger, Kahta ilçelerini içeren il durumuna getirildi . Aynı yıl Çelikhan Bucağı, ilçe yapılarak Adıyaman'a bağlandı.

Hititler (İÖ 1659 - 1340): Anadolu'da Hitit uygarlığının yaygınlaştığı Kral İ. Telepinus döneminde, Adıyaman'ın bir uygarlık alanına girdiği Boğazköy yazıtlarından anlaşılmaktadır. 1. Telepinus bu yazıtlarda, İÖ 1650 yıllarında, Urşu ve Haşşu kentlerini yakıp yıktığını anlatmaktadır. Arkeologlara göre, Urşu ve Haşşu, bugünkü Adıyaman sınırları içinde bulunmaktadır. Telepinus'dan sonra bölgede Hitit egemenliği zayıfladı.
Yöre İÖ XIV. yy. 'in ortalarına doğru Hurrilerin, daha sonra Hurrilerin bir kolu olan Mitannilerin eline geçti. Hitit krallarından I. Şupiluliuma (İÖ 1380-1340) döneminde bir antlaşmayla, Mittani Krallığı, Hitit İmparatorluğu'nabağlandı.

Hurri ve Mitanni Uygarlıkları (İÖ 1340-1000): İÖ 2000 yıllannda Zağros Dağları'ndan Anadolu'nun Güneydoğu bölgelerine yayılan Hurriler'in anayurtları, Fırat ile Asi nehirleri arasındaki bölgeydi. Hurriler, İÖ XN. yy.'ın başlarında Adıyaman yöresini egemenlikleri altına aldılar. Bazılarına göre, Nemrut Dağı'ndaki mağaralar Hurrilerden kalmadır. "Khurri" olarak geçen adın, mağara anlamına geldiği, Hurri sözcüğünün de aynı anlamda kullanıldığı öne sürülmektedir.
Babil'in kuzeyinde, Dicle ile Fırat arasında bir devlet kuran Mitanniler, Hurrilerin egemenliğine son verdiler. Mitannilerin Hind-Avrupa dil gurubundan oldukları sanılmaktadır. Hurrilerin dil gurubu ise bilinmemektedir. Ancak, Mitannilerle aynı çivi yazısını kullandıkları sanılmaktadır. İÖ XV. yy.'dan sonra, özellikle, Kerkük yazıtlarında, Mısır belgelerinde onlardan Mitanni, Maiteni, Mitan adlarıyla söz edilmektedir.
Mitannilerin XV. yy.'ın ortalarında Malatya ve yöresine egemen oldukları bilinmektedir.

Kummuh Krallığı (İÖ 1000-708): Hitit İmparatorluğu'nun yıkılışını izleyen dönemde, yukarı Mezopotamya'nın siyasal coğrafyası büyük değişikliğe uğradı. Mitannilerin etkisi altında bulunan yerlerde, yeni devletler ortaya çıktı. Daha sonra, İÖ 1000 yıllarında Adıyaman Bölgesi nde de Kummuh krallığı kuruldu.
Boybey Pınarı'nda Kummuh krallığından kalma Luvi hiyeroglifleriyle yazılmış bloklar ortaya çıkarılmıştır, Bu bloklar üzerinde, Kummuh tanrıçası Kubaba'ya adanmış bir masa ve taht bulunmaktadır.
Asur yazıtlanna göre İÖ 900 yıllarında Kummuh devleti Asurlulara haraç ödemekteydi. Bunakarşın, dostça bir ilişkileri olduğundan da sözedilmektedir.
Bir yazıtta, Asur Kralı III. Salmanassar, İÖ 858'de "Haraç olarak Kummuh'un Katazilusundan sığır, koyun, şarap, gümüş ve altın aldım" demektedir.
İÖ 745 yılında Kummuh kralı Kuştaşpi, Urartu Kralı Ü. Sarudri'ye (İÖ 764-735) yenilmiş ve savaş tazminatı olarak 2000 bakır kalkan, 1.533 bakır leğen verilmiştir. Bundan da anlaşıldığına göre bölgede bakır işçiliği gelişkindi.
Asurlular, II. Sargon (İÖ 727-705) döneminde Kummuh krallığına son vererek bölgeyi ele geçirmişlerdir.

Asur Krallığı (İÖ 708-605):Asurlular sınırlarını genişletirlerken, İÖ 708'de Kummuh krallığı ile aralarında yeniden savaş çıktı. Kummuh krallığı Muttalu'yu yenen Asur kralı II. Sargon (İÖ 722-795) bölgeyi ele geçirdi. Yerli halkın büyük çoğunluğunu; Güney Mezopotamya'ya sürdü. Bölge, İÖ 605 yılına değin Asur egemenliğinde kaldı. Bu tarihte Nebukadmezar'ın Asurlularla birlikte, Mısırlıları Fırat kıyılarında yapılan savaşta yenmesi ile bölge Babillilerin egemenliği altına girdi.

Persler (İÖ 553-333) : İÖ 553'te Medleri yenen İran Hükümdarı Büyük Keyhusrev, Anadolu' nün Kızılırmak'a kadar olan yörelerini ele geçirdi. Adıyaman Bölgesi de Pers topraklarına katıldı. Büyük Keyhusrev, daha önce topraklarından sürülmüş olanların eski yerlerine dönmelerine izin verdi. Pers egemenliği. Adıyaman Bölgesi'nde önemli kültürel izler bıraktı. Daha sonra kurulan Selökid ve Kommagene icralıklarının inanç, düşünce ve kültürlerinin oluşumunda, Pers kültürünün büyük katkıları oldu.

Helenistik Dönem (İÖ 333-323): Büyük İskender İÖ 333'te Toros geçitlerinde Pers Hükümdarı III. Darius'u yenince, Doğu Anadolu'daki Pers topraklan da Büyük İskender İmparatorluğu'na katıldı, İskender İmparatorluğu İÖ 33'ten 323'e değin sürdü. İÖ 323'te imparatorluk dağılınca, Anadolu topraklarındaki egemenliği de son buldu.

Selökid Krallığı ( İÖ 305-69): Büyük İskeder'in ölümünden sonra, genç çocukları taht kavgasına başladı. Bunlardan Malatyalı I. Selevkos, İÖ 305'te tüm ülkenin hükümdarı oldu.
Böylece, Adıyaman Bölgesi'ni kapsamına alan Selökid Krallığı kuruldu. Hindistan'dan Akdeniz'e uzanan topraklan egemenliği altına alan Selevkos, Yunanistan'la ilişkilerini canlı tutmak ve Helen kültürünü yaygınlaştırmak için çaba gösterdi. I. Selevkos'dan sonra gelen bütün krallar yayılma siyaseti uyguladılar.
Kurulan bağımsız Selökid kentlerinde anıtlar, sanat yapıtları ve yeni kamu kurumları oluşturuldu. Selökidlerin maddi zenginliği Uzakdoğu ve Akdeniz arasında yapılan ticaretten kaynaklanmaktaydı. Kral soyundan olan II. Phillippos ile Antiochos arasında taht kavgaları çıkınca Romalılar karıştı. Romalılar, ikisini de tahttan uzaklaştırarak İÖ 69'da Selökid Krallığı'na son verdiler.

Kommagene Krallığı (İÖ 69-İS 72): Orta Fırat'la Toroslar arasında yer alan Adıyaman Bölgesi'ni kapsayan Kommagene'nin siyasal tarihi, bir ayaklanmayla başladı. Ayaklanma bastırıldıktan sonra da Kommageneliler bağımsızlıklarını kazanmak için uğraştılar. Selökid kralı Antiochos Gıypos'un kızı Laodike ile evlenen I. Mithradates, İÖ 80'de Kommagene kralı oldu. Ancak, 1. Mithradates'in oğlu I. Antiochos Kommagene Devletinin kurucusu olarak kabul edilmektedir.
I. Antioehos'un tahta çıktığı İÖ 69 tarihi de, Kommagene Krallığının kuruluş tarihi olarak alınmaktadır.
Hanedanlar arası evlenmeler, Kommagene Krallığı'nın tarih sahnesine çıkmasında önemli bir etken oldu. I. Antiochos soyunun Makedonya, Akhamenit ve İran gibi üç ayrı kökenden gelmesi, ona büyük yetkiler sağlamıştır.
Stratejik konumundan ötürü ülke, çıkarları çatışan büyük devletler arasında sürekli çekişme konusu olmuştur. Çünkü, Fırat ve Toros geçitleri doğu-batı yönlerinde askeri etkinliklere girişen devletler için büyük önem taşımaktaydı. Ancak, Kommageneliler örnek bir siyaset güderek, ilişkileri iyi değerlendirerek güçlü komşular arasında varlıklarını korumayı başarmışlardır. III. Antiochos döneminde, ülke oldukça güçlü bir durumdaydı. Onun ölümünden sonra, Romalı komutan Germanicus, Kommagene'yi Roma'nın Suriye eyaletine bağladı. Romalılar, Fırat boylarına ulaşınca, bölge üzerinde kesin bir denetim sağlamaya çalıştılar. Baskılarını zamanla daha da arttırarak ülke yönetimine sürekli olarak karıştılar. Romalılar ise sürtüşmeye girmeksizin varlıklarını sürdürmek isteyen Kommagene krallığında büyük çaba gösterdiler ve genellikle başarılı da oldular. Roma imparatoru Caligula, N. Antiochos'a babasından aldığı krallığı geri verdi ve İS 38'de Kommagene, yeniden bağımsızlığını kazandı. IV. Antiochos döneminde ülkenin sınırları batıya doğru genişledi. IV. Antiochos, Kilikya Bölgesi'nin önemli bir bölümüyle Lakanatis ve Lukaonia bölgelerini ele geçirdi. Neron döneminde, Part Savaşlan'nda gösterdiği yararlılıklardan ötürü, Doğu Anadolu'nun bir bölümü Romalılarca N. Antiochos'a verildi.
Bu dostluk çok geçmeden bozuldu. Roma komutanı Vespasianus, Yahudi savaşları sırasında N . Antiochos'u tahttan indirdi ve İS 72'de Kommagene 'nin bağımsızlığına son verdi. Ülke de yeniden Roma' mn Suriye Eyaletine bağlandı.